Wat is ADHD?

Inhoud

Wat is ADHD? Complete Gids 2024

  • ADHD is een neurobiologische ontwikkelingsstoornis
  • 5-7% van kinderen en 2.5-4% van volwassenen wereldwijd
  • Drie hoofdtypen: onoplettend, hyperactief-impulsief, gecombineerd
  • Behandelbaar met medicatie, therapie en aanpassingen

ADHD (Attention Deficit Hyperactivity Disorder) is een neurobiologische ontwikkelingsstoornis die wereldwijd voorkomt.

In Nederland leven naar schatting 250.000 kinderen en 400.000 volwassenen met ADHD.

Belangrijke Update 2024:

De DSM-5-TR heeft nieuwe inzichten toegevoegd over ADHD-presentatie bij volwassenen en de impact van technologie op symptomen.

Definitie en Betekenis

In deze sectie leer je:

Wat ADHD precies betekent en welke drie hoofdkenmerken het heeft.

Wat betekent ADHD?

ADHD staat voor Attention Deficit Hyperactivity Disorder. Klik op de kaarten hieronder om meer te leren over elk hoofdkenmerk:

Aandachtsproblemen

Moeite met focus behouden bij taken of activiteiten

  • Moeite met concentratie
  • Snel afgeleid door externe prikkels
  • Details over het hoofd zien
  • Taken niet afmaken
  • Organisatieproblemen
Tip: Gebruik timers en to-do lijsten om gefocust te blijven

Hyperactiviteit

Overmatige bewegingsdrang en motorische onrust

  • Niet stil kunnen zitten
  • Constant in beweging
  • Wiebelen of friemelen
  • Veel praten
  • Innerlijke onrust bij volwassenen
Tip: Plan regelmatig bewegingsmomenten in je dag

Impulsiviteit

Handelen zonder nadenken over consequenties

  • Handelen zonder nadenken
  • Moeite met wachten op beurt
  • Anderen onderbreken
  • Beslissingen nemen zonder planning
  • Risicovol gedrag
Tip: Tel tot 5 voordat je reageert of besluit

Neurobiologische Basis

In deze sectie leer je:

Hoe ADHD in de hersenen werkt, welke gebieden betrokken zijn, en wat de rol van neurotransmitters is.

Hersenstructuur en Functie

Bij ADHD zijn specifieke hersengebieden anders ontwikkeld. Deze verschillen zijn meetbaar met moderne scantechnieken:

Hersengebieden bij ADHD

  • Prefrontale cortex:
    • 3-5% kleiner volume
    • Rijpt ongeveer 3 jaar later
    • Regelt planning, besluitvorming en impulscontrole
  • Basale ganglia:
    • Verminderde activiteit
    • Beïnvloedt beweging en motivatie
    • Belangrijk voor gewoontevorming
  • Cerebellum:
    • Kleiner volume
    • Impact op timing en coördinatie
    • Rol in aandacht en emotieregulatie
  • Corpus callosum:
    • Dunner dan gemiddeld
    • Beïnvloedt communicatie tussen hersenhelften
    • Belangrijk voor integratie van informatie

Neurotransmitter Dysregulatie

ADHD wordt gekenmerkt door verstoringen in belangrijke chemische boodschappers in het brein. Deze neurotransmitters zijn cruciaal voor aandacht, motivatie en gedragsregulatie.

Dopamine

70% lager dan normaal

  • Regelt emoties en beloningsgevoel
  • Te veel dopamine transporters verwijderen dopamine te snel
  • Dopamine werkt minder effectief in ADHD brein
  • Impact op motivatie en “delayed gratification”
  • Zoeken naar stimulatie om dopamine te verhogen

Noradrenaline

Verstoorde transmissie

  • Belangrijk in prefrontale cortex voor aandacht
  • Wordt gemaakt uit dopamine in het brein
  • Vermindert het vasthouden van informatie
  • Impact op impulscontrole en alertheid
  • Beïnvloedt slaap-waak ritme

Serotonine

Mogelijk verminderd

  • Regelt stemming en denkprocessen
  • Relatie met angst en depressie bij ADHD
  • ADHD medicatie werkt beter met serotonine verbetering
  • Impact op emotieregulatie
  • Beïnvloedt slaapkwaliteit

Belangrijk: Het gaat niet om een simpel tekort aan neurotransmitters, maar om hoe ze getransporteerd, verwerkt en gebruikt worden in het brein. ADHD medicatie werkt door de niveaus van dopamine en noradrenaline te verhogen.

Genetische Factoren

Erfelijkheid: ADHD is voor 70-80% genetisch bepaald, een van de hoogste percentages onder psychiatrische aandoeningen. Het is een polygene stoornis – meerdere genen dragen elk een klein effect bij.

Belangrijke Genen

  • DRD4-gen (Dopamine Receptor D4):
    • 7-repeat variant komt vaker voor bij ADHD
    • 1.66x hogere kans op ADHD
    • Beïnvloedt dopamine signalering
  • DAT1-gen (Dopamine Transporter):
    • Reguleert dopamine niveaus in het brein
    • 10-repeat variant geassocieerd met ADHD
    • Beïnvloedt respons op methylfenidaat
  • COMT-gen:
    • Breekt dopamine en noradrenaline af
    • rs4680 variant: 1.40x hogere kans
    • Impact op executieve functies
  • Andere belangrijke genen:
    • 5HTT (serotonine transporter)
    • SNAP25 (synaptische functie)
    • DRD5, HTR1B, DBH

Familie risico:

  • Ouder met ADHD: 50% kans voor kind
  • Broer/zus met ADHD: 25-35% kans
  • Identieke tweeling: 80% concordantie
  • Twee-eiige tweeling: 30% concordantie

Ontwikkelingstraject

Prenataal

Risicofactoren tijdens zwangerschap:

  • Roken, alcohol, drugs
  • Extreme stress
  • Vroeggeboorte
  • Laag geboortegewicht

0-3 jaar

Eerste vroege signalen:

  • Overmatig huilen
  • Slaap- en voedingsproblemen
  • Extreme activiteit
  • Moeilijk te troosten

3-6 jaar

Duidelijke symptomen ontstaan:

  • Hyperactiviteit prominent
  • Impulsief gedrag
  • Moeite met regels
  • Sociale problemen

6-12 jaar

Schoolgerelateerde problemen:

  • Concentratieproblemen
  • Organisatie moeilijkheden
  • Huiswerk vergeten
  • Sociale uitdagingen

Prevalentie en Demografische Gegevens

Belangrijkste cijfers:

Hoeveel mensen hebben ADHD en hoe verschilt dit tussen groepen?

Groep Nederland Wereldwijd Man:Vrouw
Kinderen (4-17) 5-7% 5-7.2% 3:1
Volwassenen (18+) 2.5-3% 2.5-4.4% 1.6:1
Ouderen (60+) 2-3% 2.8% 1:1

De Drie Types ADHD

Onoplettend Type (ADD)

30%

Kenmerken:

  • Vooral concentratieproblemen
  • Vaak dromerig en afwezig
  • Moeite met details en organisatie
  • Taken niet afmaken
  • Vermijden van mentale inspanning

Wie heeft dit vaak:

  • Vaker bij meisjes/vrouwen
  • Later gediagnosticeerd (gem. 12 jaar)
  • Wordt vaak gemist op school

Hyperactief-Impulsief Type

15%

Kenmerken:

  • Vooral bewegingsdrang
  • Niet stil kunnen zitten
  • Impulsief gedrag prominent
  • Onderbreken van anderen
  • Risicovol gedrag

Wie heeft dit vaak:

  • Vaker bij jonge kinderen
  • Eerder gesignaleerd (gem. 7 jaar)
  • Afname met leeftijd

Gecombineerd Type

55%

Kenmerken:

  • Beide symptoomclusters aanwezig
  • Zowel aandacht als hyperactiviteit
  • Meest complexe presentatie
  • Grootste impact op dagelijks leven
  • Kan wisselen in presentatie

Wie heeft dit vaak:

  • Meest voorkomende type
  • Even vaak bij jongens als meisjes
  • Diagnose rond 8-9 jaar

Executieve Functies bij ADHD

Wat zijn executieve functies?

Executieve functies zijn de “CEO van het brein” – ze regelen planning, organisatie en zelfcontrole. Bij ADHD zijn deze functies verstoord, wat leidt tot dagelijkse uitdagingen.

Werkgeheugen ▼

Wat is het? Het vermogen om informatie tijdelijk vast te houden en te manipuleren.

Bij ADHD: 20-30% verminderde capaciteit vergeleken met leeftijdsgenoten.

Praktische impact:
  • Instructies vergeten tijdens uitvoering
  • Moeite met hoofdrekenen
  • Gesprekken niet kunnen volgen
  • Taken halverwege vergeten

Tip: Schrijf alles op en gebruik visuele reminders!

Inhibitie (Zelfbeheersing) ▼

Wat is het? Het vermogen om impulsen te onderdrukken en gedrag te stoppen.

Bij ADHD: Verminderde activiteit in de prefrontale cortex die inhibitie regelt.

Praktische impact:
  • Eruit flappen zonder nadenken
  • Niet kunnen wachten op beurt
  • Impulsaankopen
  • Risicovol gedrag

Tip: Tel tot 5 voordat je reageert of een beslissing neemt.

Cognitieve Flexibiliteit ▼

Wat is het? Het vermogen om te schakelen tussen taken of perspectieven.

Bij ADHD: Moeite met transitities en aanpassen aan veranderingen.

Praktische impact:
  • Vastlopen bij veranderingen
  • Moeite met prioriteiten stellen
  • Hyperfocus die niet te doorbreken is
  • Rigide denkpatronen

Tip: Plan transitiemomenten en gebruik timers voor taken.

Planning en Organisatie ▼

Wat is het? Het vermogen om doelen te stellen en stappen te plannen om deze te bereiken.

Bij ADHD: Verminderde activiteit in dorsolaterale prefrontale cortex.

Praktische impact:
  • Chronisch te laat komen
  • Deadlines missen
  • Overweldigd door grote projecten
  • Tijd verkeerd inschatten

Tip: Breek grote taken op in kleine stappen met eigen deadlines.

Impact op het Dagelijks Leven

School en Werk

Onderwijs

  • 33% voltooit geen middelbare school
  • Gemiddeld 2.2 jaar onderwijsachterstand
  • 5x meer kans op speciaal onderwijs
  • 22% haalt universitair diploma (vs 33% algemeen)

Succesfactoren: Structuur, visuele hulpmiddelen, bewegingspauzes, extra tijd bij toetsen

Arbeidsmarkt

  • 2-3x hogere werkloosheid
  • €10.000 lager gemiddeld jaarinkomen
  • Vaker van baan wisselen (gem. elke 2 jaar)
  • 42% ervaart significante werkproblemen

Sterke punten: Creativiteit, out-of-the-box denken, crisis management, hyperfocus op interessante taken

Tips voor succes:

  • Zoek werk dat past bij je sterke punten (creativiteit, energie)
  • Vraag om aanpassingen zoals flexibele werktijden
  • Gebruik hulpmiddelen zoals agenda en reminders
  • Communiceer open over je ADHD wanneer nuttig

Sociale Relaties

ADHD beïnvloedt alle sociale relaties door impulsiviteit, emotieregulatie problemen en communicatie uitdagingen.

Relatiestatistieken

Uitdagingen:
  • Scheiding: 2x hoger (48% vs 24%)
  • Vriendschappen: 56% heeft moeite ze te behouden
  • Familie: 73% ervaart conflicten
  • Ouderschap: 3x meer stress in opvoeding
  • Vergeten van belangrijke data
  • Moeite met luisteren
  • Emotionele uitbarstingen
Oplossingen:
  • Open communicatie over ADHD
  • Gezamenlijke planning en structuur
  • Begrip voor elkaars behoeften
  • Professionele relatietherapie
  • Samen strategieën ontwikkelen
  • Focus op positieve eigenschappen
  • Geduld en acceptatie

Positieve aspecten: Mensen met ADHD zijn vaak spontaan, enthousiast, creatief en loyaal in relaties.

Gezondheid en Lifestyle

Fysieke Gezondheid

  • 40% hogere kans op obesitas
  • 2x meer slaapproblemen
  • 30% meer sportblessures
  • Hogere kans op diabetes type 2
  • Cardiovasculaire problemen
  • Kortere levensverwachting (12.7 jaar bij onbehandeld)
Preventie: Regelmatige beweging helpt ADHD-symptomen verminderen met 30%

Risicogedrag

  • 4x meer verkeersongelukken
  • 2x meer kans op roken
  • 25-40% ontwikkelt verslavingsproblemen
  • Meer seksueel risicogedrag
  • Extremere sporten
  • Gokproblemen
Bescherming: Goede ADHD behandeling vermindert risicogedrag met 50%

Gezonde leefstijl tips:

  • Dagelijks 30 minuten bewegen
  • Vaste slaaptijden (8 uur per nacht)
  • Beperkt cafeïne en suiker
  • Mediterraan dieet helpt symptomen
  • Mindfulness en yoga voor stressreductie

Financiële Impact

Jaarlijkse kosten ADHD in Nederland: €3.5 miljard (directe zorgkosten + productiviteitsverlies)

Persoonlijke Financiën

Kostenpost Bedrag per jaar Tips ter besparing
Impulsaankopen €2000-5000 24-uur regel, budget apps, contant betalen
Boetes/bekeuringen €500-1500 Reminders, cruise control, apps voor parkeren
Gemiste deadlines €300-800 Automatische betalingen, agenda alerts
Zorgkosten €1500-3000 Goede verzekering, combinatiebehandeling
Verloren spullen €200-500 Vaste plekken, Bluetooth trackers

Financiële tips:

  • Automatiseer alle vaste lasten
  • Gebruik één creditcard met lage limiet
  • Spaarrekening zonder directe toegang
  • Partner/vriend als financiële buddy
  • Wekelijkse budget check

Belangrijkste punten om te onthouden:

  • ADHD is een echte neurologische aandoening, geen excuus of karakterfout
  • Vroege herkenning en behandeling zijn cruciaal voor succes
  • Het heeft invloed op alle levensgebieden maar is goed te managen
  • Met juiste hulp en strategieën kunnen mensen met ADHD succesvol zijn
  • ADHD brengt ook sterke punten: creativiteit, energie, out-of-the-box denken