ADHD in de Klas: Complete Gids voor Leerkrachten

Als leerkracht speelt u een cruciale rol in het ondersteunen van leerlingen met ADHD. Deze uitgebreide gids biedt evidence-based strategieën, praktische tools en concrete aanpassingen die direct toepasbaar zijn in uw klas.

ADHD Herkennen in de Klas

Primaire Kenmerken per Type

Type ADHD	Kernsymptomen	Klassenobservaties	Vaak Gemiste Signalen
Onoplettend Type	Concentratieproblemen, vergeetachtig, moeite met organisatie	Dromerig, mist instructies, werk niet af, rommelige tas	Stil en teruggetrokken, vaak meisjes, “lui” gelabeld
Hyperactief-Impulsief	Overbeweeglijk, impulsief, ongeduldig	Wiebelen, praten zonder beurt, opstaan tijdens les	Enthousiasme vs. hyperactiviteit
Gecombineerd Type	Beide symptoomclusters	Wisselend gedrag afhankelijk van situatie	Inconsistentie in prestaties

Executieve Functie Problemen

Evidence-Based Klassenmanagement Strategieën

1. Fysieke Klasseninrichting

Aanpassing	Waarom Het Werkt	Implementatie
Strategische Plaatsing	Vermindert afleiding, verhoogt focus	Vooraan, dichtbij leerkracht, weg van raam/deur
Busopstelling	Focus op bord en leerkracht	Tweetallen naar voren gericht (bewezen effectief)
Rustige Werkplek	Mogelijkheid tot zelfregulatie	Studiecarrel, stiltehoek met koptelefoon
Bewegingsruimte	Kanaliseren van energie	Sta-bureau, wobbelkussen, stressbal
Visuele Structuur	Externe organisatie ondersteuning	Kleurcodering, labels, dagschema zichtbaar

2. Instructie Aanpassingen

Effectieve Instructietechnieken

• Chunk & Check: Verdeel instructies in kleine stappen, check begrip na elke stap
• Multimodale Presentatie: Combineer verbaal, visueel en hands-on
• Eerst Doen, Dan Uitleggen: Start met concrete ervaring
• 10-2 Regel: Na 10 minuten instructie, 2 minuten verwerking
• Peer Teaching: Laat leerlingen elkaar uitleggen

3. Gedragsmanagement Systemen

Daily Report Card (Bewezen Effectief)

Stap	Actie	Voorbeeld
1	Selecteer 3-5 doelgedragingen	“Blijft op stoel zitten tijdens instructie”
2	Maak scorekaart	Smiley systeem per lesuur
3	Bespreek met ouders	Beloning thuis bij X punten
4	Evalueer dagelijks	Kort feedbackmoment einde dag
5	Pas aan na 2 weken	Verhoog criteria geleidelijk

Specifieke Interventie Programma’s

Nederlandse Evidence-Based Programma’s

School-Wide Positive Behaviour Support (SWPBS)

Schoolbreed programma met drie niveaus:

• Groen (80%): Preventieve aanpak hele school
• Geel (15%): Extra ondersteuning risicoleerlingen
• Rood (5%): Intensieve individuele interventies

Differentiatie & Aanpassingen

Toetsaanpassingen

Aanpassing	Waarom	Hoe
Extra tijd (25%)	Compensatie verwerkingssnelheid	Formeel vastleggen in OPP
Aparte ruimte	Minder prikkels	Stilteruimte of klein groepje
Opdelen toets	Voorkomt overload	Meerdere korte momenten
Mondelinge overhoring	Bypassed schrijfproblemen	1-op-1 of kleine groep
Gebruik hulpmiddelen	Compensatie werkgeheugen	Rekenmachine, formulekaart

Huiswerkaanpassingen

• Verminder hoeveelheid: Kwaliteit boven kwantiteit (bijv. 5 ipv 10 sommen)
• Visuele planning: Weekplanner met kleurcodes per vak
• Digitale agenda: Met herinneringen en gedeeld met ouders
• Buddy systeem: Klasgenoot die huiswerk doorgeeft
• Extra set boeken thuis: Voorkomt vergeten

Medicatie in de Schoolcontext

Wat U Moet Weten

Communicatie met Ouders over Medicatie

Wel doen:

• Objectieve observaties delen
• Gebruik observatielijsten/vragenlijsten
• Noteer tijdstip van gedragsveranderingen
• Bespreek zowel positieve als negatieve effecten

Niet doen:

• Medisch advies geven
• Aandringen op medicatie
• Dosering bespreken
• Diagnose stellen

Samenwerking & Communicatie

Multidisciplinair Team

Professional	Rol	Wanneer Betrekken
Intern Begeleider	Coördinatie zorg, handelingsplan	Bij eerste signalen, OPP opstellen
Schoolpsycholoog	Diagnostiek, advisering	Bij vermoeden ADHD, gedragsproblemen
Jeugdarts GGD	Medische screening, doorverwijzing	Periodiek consult, medicatievragen
Ambulant Begeleider	Specialistische ondersteuning	Bij complexe problematiek
Ouders	Ervaringsdeskundigen, thuissituatie	Continue samenwerking

Effectieve Oudergesprekken

Gespreksstructuur

• Opening (5 min): Positief beginnen, sterke punten kind
• Observaties delen (10 min): Concreet, zonder oordeel
• Ouders perspectief (10 min): Luisteren, doorvragen
• Gezamenlijk plan (15 min): SMART doelen, wie doet wat
• Afsluiting (5 min): Samenvatting, vervolgafspraak

Preventie van Secundaire Problematiek

Beschermende Factoren Versterken

Praktische Tools & Templates

Observatieformulier ADHD

Gedrag	Nooit	Soms	Vaak	Altijd
Maakt opdrachten niet af	□	□	□	□
Verstoort anderen	□	□	□	□
Wiebelt/beweegt constant	□	□	□	□
Verliest spullen	□	□	□	□
Impulsief antwoorden	□	□	□	□

Succesvolle Strategieën Checklist

• ☐ Voorspelbare dagstructuur met visueel schema
• ☐ Bewegingspauzes om de 20-30 minuten
• ☐ Taken opdelen in behapbare stukken
• ☐ Directe, positieve feedback
• ☐ Duidelijke, concrete instructies
• ☐ Voorwaarschuwingen bij overgangen
• ☐ Keuzemogelijkheden bieden waar mogelijk
• ☐ Time-timer gebruiken voor taken
• ☐ Beloningssysteem geïmplementeerd
• ☐ Regelmatig contact met ouders

Veelgestelde Vragen

Is dit gedrag ADHD of normale kinderlijke energie?

ADHD-gedrag is:

• Consistent aanwezig in meerdere settings
• Niet leeftijdsadequaat (vergelijk met peers)
• Significant beperkend voor functioneren
• Langer dan 6 maanden aanwezig
• Niet alleen tijdens stress/verandering

Hoe ga ik om met “Hij kan het wel als hij wil”?

ADHD is een inconsistente stoornis. Hyperfocus op interessante taken betekent niet dat de leerling kan kiezen wanneer hij zich concentreert. Het is neurologisch, niet een kwestie van wilskracht.

Wat als ouders medicatie weigeren?

Focus op niet-medicamenteuze interventies: gedragsmatige aanpak, omgevingsaanpassingen, samenwerking school-thuis. Respecteer ouderkeuze, documenteer interventies en effecten.

Professionele Ontwikkeling

Trainingen & Nascholing

• Balans Academy: ADHD-trainingen voor professionals
• CED-Groep: Druk in de Klas training
• RINO Groep: Post-HBO cursussen ADHD
• NIP: Masterclasses executieve functies
• Gedragsproblemen in de klas: Online modules

Aanbevolen Literatuur

• “ADHD bij kinderen” – Sandra Kooij
• “Executieve functies versterken op school” – Peg Dawson
• “Smart but Scattered” – Peg Dawson & Richard Guare
• “Gedragsproblemen in scholen” – Kees van Overveld

Conclusie & Kernboodschap

Als leerkracht maakt u het verschil voor leerlingen met ADHD. Met de juiste kennis, tools en houding kunt u deze kinderen helpen hun potentieel te bereiken. Onthoud:

• ADHD is een neurologische ontwikkelingsstoornis, geen karakterfout
• Positieve leerkracht-leerling relatie is de belangrijkste succesfactor
• Kleine aanpassingen kunnen grote impact hebben
• Samenwerking met ouders en professionals is essentieel
• Focus op sterktes, niet alleen op uitdagingen

“Elke leerling met ADHD is uniek. Wat voor de één werkt, werkt niet altijd voor de ander. Blijf observeren, aanpassen en vooral: geloof in de mogelijkheden van uw leerling.”