De DSM-5 spreekt niet meer van “subtypes” maar van “presentaties” van ADHD. Deze verandering erkent dat ADHD-symptomen kunnen veranderen gedurende het leven.
Onoplettend
30-40%
Hyperactief
10-15%
Gecombineerd
50-60%
Waarom “Presentaties” in plaats van “Types”?
De DSM-5 (2013) introduceerde deze belangrijke wijziging omdat:
- Dynamisch: ADHD-symptomen zijn niet stabiel door het leven heen
- Flexibel: Mensen kunnen wisselen tussen presentaties tijdens ontwikkeling
- Behandeling: Therapie en medicatie kunnen presentatie beïnvloeden
- Wetenschappelijk: Beter passend bij recent onderzoek
- Individueel: Erkent unieke ontwikkelingstrajecten
1. Overwegend Onoplettende Presentatie (ADHD-I)
Voorheen bekend als ADD – ongeveer 30-40% van alle ADHD gevallen
Aandacht & Focus
- Moeite met volgehouden aandacht
- Snel afgeleid door interne gedachten
- Details over het hoofd zien
- Hyperfocus op interessante taken
Organisatie
- Chaos in administratie
- Spullen kwijtraken
- Time blindness
- Moeite met prioriteren
Mentaal
- Dagdromen en “spacing out”
- Mentale mist (brain fog)
- Langzame informatieverwerking
- Werkgeheugen problemen
School/Werk
Projecten niet afmaken, deadlines missen, notities kwijtraken, vergeten wat er gezegd is in vergaderingen
Thuis
Rekeningen vergeten, afspraken missen, huishouden overweldigend, spullen niet terugleggen
Sociaal
Gesprekken niet volgen, vergeten terug te bellen, afspraken vergeten, als ongeïnteresseerd overkomen
Minstens 6 symptomen (5 voor 17+) gedurende minimaal 6 maanden:
- Maakt vaak geen aandacht voor details of maakt slordige fouten
- Heeft vaak moeite aandacht vast te houden
- Lijkt vaak niet te luisteren wanneer direct aangesproken
- Volgt vaak instructies niet op en maakt taken niet af
- Heeft vaak moeite met organiseren van taken
- Vermijdt taken die volgehouden mentale inspanning vereisen
- Verliest vaak dingen nodig voor taken
- Wordt gemakkelijk afgeleid door externe prikkels
- Is vaak vergeetachtig in dagelijkse activiteiten
Creativiteit
Rijk innerlijk leven, originele ideeën, out-of-the-box denken
Empathie
Diep invoelend vermogen, sensitief voor sfeer en emoties
Detail-oog
Kunnen details zien die anderen missen (bij interesse)
Rust uitstralen
Kalmerend effect op anderen, niet opdringerig
2. Overwegend Hyperactief-Impulsieve Presentatie (ADHD-HI)
Minst voorkomende presentatie – ongeveer 10-15% van alle ADHD gevallen
Hyperactiviteit
- Constant in beweging
- Moeite met stil zitten
- Innerlijke rusteloosheid
- Praten zonder pauze
Impulsiviteit
- Handelen zonder nadenken
- Onderbreken van anderen
- Ongeduldig in wachtrijen
- Risico’s nemen
Energie
- Onuitputtelijke energie
- Kort lontje
- Snel verveeld
- Sensatie zoekend
School/Werk
Opstaan tijdens vergaderingen, collega’s onderbreken, conflicten door ongeduld, moeite met routine werk
Thuis
Altijd bezig moeten zijn, moeite met relaxen, impuls aankopen, risicovolle hobbies
Sociaal
Dominant in gesprekken, anderen voor het hoofd stoten, ongeduldig in relaties, conflicten door impulsiviteit
Minstens 6 symptomen (5 voor 17+) gedurende minimaal 6 maanden:
- Friemelt vaak of beweegt onrustig op stoel
- Staat vaak op wanneer blijven zitten verwacht wordt
- Rent vaak rond of klimt excessief (innerlijke rusteloosheid bij volwassenen)
- Kan niet rustig spelen of ontspannen activiteiten doen
- Is vaak “onderweg” alsof “aangedreven door motor”
- Praat vaak excessief
- Gooit antwoorden eruit voordat vraag afgemaakt is
- Heeft moeite met wachten op beurt
- Onderbreekt of dringt zich op bij anderen
Energie
Enthousiasme, drive, aanstekelijke energie, doorzettingsvermogen
Actiegericht
Snel beslissingen nemen, probleemoplossend, hands-on mentaliteit
Spontaniteit
Flexibel, avontuurlijk, open voor nieuwe ervaringen
Leiderschap
Natuurlijke leiders, charismatisch, motiverend voor anderen
3. Gecombineerde Presentatie (ADHD-C)
Meest voorkomende presentatie – ongeveer 50-60% van alle ADHD gevallen
Dubbele Uitdaging
- Zowel concentratie als hyperactiviteit problemen
- Wisselende dominantie van symptomen
- Complexere presentatie
- Meer impact op functioneren
Variabiliteit
- Symptomen fluctueren per dag
- Context afhankelijke presentatie
- Stress verergert beide aspecten
- Moeilijker te voorspellen
Compensatie
- Meer energie nodig voor coping
- Sneller uitgeput
- Complexere behandeling nodig
- Meer ondersteuning vereist
School/Werk
Combinatie van alle uitdagingen: concentratieproblemen EN hyperactiviteit, wisselende prestaties, moeilijk te voorspellen functioneren
Thuis
Chaos door desorganisatie EN rusteloosheid, vergeten EN impulsief handelen, overweldigd door dagelijkse taken
Sociaal
Moeite met luisteren EN onderbreken, vergeten afspraken EN ongeduldig zijn, complexe sociale situaties extra moeilijk
Voldoet aan criteria voor BEIDE presentaties:
Minstens 6 symptomen uit beide categorieën (5 voor 17+):
- Alle onoplettendheid symptomen kunnen aanwezig zijn
- Alle hyperactiviteit-impulsiviteit symptomen kunnen aanwezig zijn
- Symptomen moeten significant functioneren beïnvloeden
- Aanwezig in meerdere settings (thuis, werk, sociaal)
Veelzijdigheid
Breed scala aan talenten, flexibel schakelen tussen taken, diverse interesses
Dynamisch
Energie EN creativiteit, actie EN reflectie, kunnen aanpassen aan situaties
Volledig spectrum
Begrijpen beide kanten ADHD, kunnen relateren aan verschillende types, brede ervaring
Verandering van Presentatie Over Tijd
| Levensfase | Typische Presentatie | Veranderingen |
|---|---|---|
| Kindertijd (4-12) | Vaak hyperactief-impulsief of gecombineerd | Hyperactiviteit meest zichtbaar |
| Adolescentie (13-18) | Verschuiving naar meer onoplettendheid | Hyperactiviteit wordt meer innerlijk |
| Jong volwassen (19-30) | Vaak overwegend onoplettend | Impulsiviteit blijft uitdaging |
| Volwassen (30+) | Meestal onoplettend dominant | Hyperactiviteit wordt rusteloosheid |
Belangrijk om te weten
Je “type” ADHD blijft je hele leven niet hetzelfde. De presentatie kan veranderen door:
- Natuurlijke ontwikkeling en rijping van de hersenen
- Veranderende eisen van de omgeving
- Behandeling en medicatie
- Ontwikkelde copingstrategieën
Welke Presentatie Herken Jij?
Het is belangrijk om te weten welke ADHD-presentatie bij jou past voor de juiste behandeling en ondersteuning.